Bronnen gebouwen- en woononderzoek in Nederland

De belangstelling voor huizenonderzoek is laatste jaren erg toegenomen. Merk dat zelf aan de vele vragen die ik daarover krijg. Hieronder een serie bronnen, tools en literatuur waarmee u heel veel informatie kunt verzamelen over de geschiedenis van een gebouw, én of waar mensen woonachtig waren. Maar ook kunt u hiermee achterhalen waar criminelen actief waren of een (nu) bekende politicus problemen kreeg, welke bedrijven er in gebouwen actief waren, of in welke huizen prostitutie wordt bedreven.   Combineer altijd verschillende bronnen. Het is slechts een selectie van de bronnen die ik afgelopen jaren heb gebruikt voor onderzoeken.

Met onderstaande bronnen kunt hedendaagse en oude gegevens vinden over gebouwen

Algemeen

Laat ik beginnen met een interessant hulpmiddel met onderzoekstips over oa het gebruik van het kadaster, notarisarchieven etc:  Broncommentaren 3: Bronnen betreffende de registratie van onroerend goed in de negentiende en twintigste eeuw én Broncommentaren 4: Bronnen betreffende de registratie van onroerend goed in Middeleeuwen en Ancien Régime 

Notarisarchieven zijn een schitterende bron.  Daarin zijn bijvoorbeeld als transacties en overdrachten te vinden.  In 2016 heb ik bij het Stadsarchief Amsterdam een presentatie gegeven over notarisarchieven, de sheets staan nog online Mijnheer de notaris. Tips en trucs voor het zoeken in notarisarchieven.  Hou er altijd rekening mee dat huisnummers (maar ook straatnamen) gewijzigd kunnen zijn.   De archiefdiensten hebben daarvoor per plaats concordantielijsten. 

Kadasterarchieven.  Tegen betaling  is bij het kadaster hedendaags informatie te vinden over de eigenaren van huizen. Bij de  archiefdiensten zijn de historische kadaster gegeven te vinden, voor een deel staan deze al online. Kadaster begon officieel in 1832, daarvoor waren er al metingen. De aanzet werd al gegeven door Napoleon. Belangrijkste toegangen zijn:

• BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen). Handige tool is hier de Bagviewer. Tik links in het menu onder zoeken een straatnaam in. Je krijgt dan een schat aan gegevens bv bouwjaar, oppervlakte, functie (gebruiksdoel). Deze gegevens zijn echter neit altijd correct is mijn ervaring. Wees daar alert op.
• Ruimtelijkeplannen bestemmingsplannen, structuurvisies, etc.   Een schat aan informatie over huizen en andere gebouwen én -helaas- ook soms over personen.
• Kadastrale kaarten 1811-1832
• Funda Deze woningen verkoopsite van de NVM bevat meer informatie dan u denkt.
• Mensen kunnen ook in boten wonen. Kadaster is verantwoordelijk voor registratie.  Database hypotheken en beslagen die rusten op een schip én natuurlijk de Teboekstellingen van schepen
• Pdok publieke PDOK viewer met actuele geo informatie en hoogte huizen en andere gebouwen
• Topotijdreis: 200 jaar topografie met oa veel luchtfoto's  
• Waag Hoe oud is een woning. Meer dan 9 miljoen gebouwen zijn hier opgenomen. Zoom in met de kaart.

Woon en werkadres H.Wouters, Molenstraat Roosendaal

Bron foto: collectie Westbrabants Archief

Vergunningen. Je hebt ze overal voor nodig. Een bouw-, gebruikers-, hinderwet-, horeca-, kap-, milieu, omgevings- , parkeer- en terrasvergunning.  Je hebt zelf een inrit- en vent-vergunning. Die staan allemaal op de websites van de gemeenten, en de historische vergunningen zijn te vinden bij de archiefinstellingen of via archieven.nl. Een flink deel is digitaal te raadplegen. Op het portaal Mijnadres zijn ze van acht gemeenten te raadplegen, waaronder Rotterdam en schiedam. 

Naast vergunningen heb je ook allerlei belastingen op onroerend goed. Van haardbelastingen tot WOZ. Het Utrechts Archief  heeft voor onderzoekers ooit eens een handige gids voor huizenonderzoek gemaakt. Is nu gratis te downloaden en de informatie goed toepasbaar voor andere gemeenten: Gids huizen voor historie. Overigens hebben meer archiefinstellingen tips voor onderzoekers op hun website.

Tip:  gebruik de zoekmachines op de websites van de gemeenten niet om een adres te zoeken. Veel beter om Google te gebruiken in combinatie van de site operator.  Bijv zoekstring: "herengracht *" site:amsterdam.nl (voor het  sterretje * een huisnummer invullen.)

Burgerlijke Stand en andere bevolkingsregistraties.  Deze bronnen barsten werkelijk uit hun voegen van informatie over huizen én hun bewoners.  In de blog Nederland: bronnen voor het zoeken naar je roots zijn de online bronnen te vinden. Meestal kun je niet zoeken straatnamen en huisnummers in de burgerlijke stand.  Dat kan wel bij de bevolkingsregistraties.  Belangrijkste toegang voor Nederland is WieWasWie . De voorloper van de burgerlijke stand (vóór 1811, in zuid Nederland eerder) zijn de kerkboeken met de doop-, trouw, en begraafregistratie (DTB). Soms exact, vaak crypties (bv buiten de Bemuurd Weerd) staan daarin adressen. Ook deze DTB registers  zijn online te vinden via Nederland: bronnen voor het zoeken naar je roots. Ook historische kaarten en plattegronden (zie verder) kunnen je erg behulpzaam zijn bij het zoeken van de precieze locatie van een gebouw, zoals beschreven in de kerkboeken en/of burgerlijke stand.

Via krantenarchieven en de daarin opgenomen familieadvertenties, advertenties én artikelen is veel informatie te verzamelen over de bewoners/gebruikers van gebouwen en de gebeurtenissen aldaar. Maar ook wanneer mensen in een plaats kwamen wonen of vertrokken. Zoek bijvoorbeeld op straatnaam.  Hou er altijd rekening mee dat huisnummers (maar ook straatnamen) gewijzigd kunnen zijn.   De archiefdiensten hebben daarvoor per plaats concordantielijsten. 

Historische kaarten en plattegronden.  Daar staan er duizenden van online, zowel bij de Nederlandse archiefdiensten  als in het buitenland. Zo heeft de British Library net 40.000 kaarten op Flickr online gezet, waaronder een deel uit Nederland. 

Archieven portaal.  Archieven.nl is een portaal dat toegang geeft tot veel archiefcollecties in Nederland. Je kunt hier zoeken op straatnamen en huisnummers, maar ook op specifieke documenten waarin adressen in voorkomen bijvoorbeeld ledenlijsten van verenigingen en kerken, stamboeken, foto's, plattegronden, vergunningen, bouwdossiers, brieven, dagboeken, handelsregisters, kamer van koophandel, etc etc.

Bronnen, bronnen, bronnen..

• Adres- en telefoonboeken. Laat ik de adresboeken net in een eerdere blog op een rijtje hebben gezet. Telefoonboeken zal later toevoegen
• Bing Maps Niet zo populair als Google Maps, maar vaak erg goed.
• Digitale foto's op het Internet bevatten vaak meer informatie dan u denkt. Bijvoorbeeld de coördinaten waar de foto's genomen zijn. Hiermee heb ik al heel wat personen én hun woonplaats kunnen achterhalen. Ja, zoeken met foto's kan, zonder één woord te gebruiken. Bijvoorbeeld met TinEye en Google Reverse Image Search. De beste reverse image zoeker m.i. is die van Yandex.
  Zet in zeker de Google Lens app op je telefoon (ios of Android), daarmee kun je zoeken naar afbeeldingen of delen van afdelingen, teksten en nog veel meer.
  Tip: geen resultaat met reverse image? Maak je afbeelding in zwart/wit of zoek met een fragment van je afbeelding.
  Met een Exiftool  is de  metadata te achterhalen die meestal in digitale foto's worden opgeslagen, zoals type camera, plaats, datum en tijd waar de foto is genomen etc. Zelf gebruik ik regelmatig een Exif Viewer als extentie in Google Chrome. Online kan het ook met bijvoorbeeld FotoForensics. Een foto hoef je alleen maar te uploaden of zoeken met de hyperlink.  Meer tip voor zoeken met een foto van een huis of ander gebouw: blog
• Delpher Dat kennen de meeste mensen van de online krantenarchieven, je krijgt hier ook toegang tot online boeken en tijdschriften. Vul eens je straatnaam of plaats in.
• Funda.  Ja makelaars zijn soms wat slordig met de gepresenteerde foto's.
• Gegevens betreffende roerend en onroerend bezit in de Nederlanden in de 16e eeuw
• Google Maps incl. Streetviewer, Wist u dat een deel van Kamer van Koophandel gegevens hieraan gekoppeld zijn. Met de Android versie van Google maps kun je zoeken naar een gebouw. 
• Het Nieuwe Instituut architectuurmuseum, rijkscollecties, stedenbouw etc Via het zoekportaal is hier veel informatie te verkrijgen. Vul bijv. je straatnaam in.
• HisGis Geografisch Informatiesysteem. "HisGIS is bedoeld voor ieder met interesse in kaarten, historie, huizen, namen, genealogie en grondbezit"
• Hookers Met dit site heb ik ooit een gemeenteraad laten  zien waar prostitutie werd bedreven in hun gemeente.  Combineer het met gemeentelijke vergunningen (zie boven). Dit overzicht van illegale bordelen en verdachte huizen in Amsterdam uit 1897 is er ook voor andere plaatsen te vinden.
• Joods Monument slachtoffers Tweede Wereldoorlog 1940-1945. Je kunt op straat, huisnummer en plaats zoeken, maar ook op persoonsnamen.
• Overheid.nl Op deze site staat eindeloos veel informatie over gebouwen en hun bewonedrs/bedrijven.  De zoekfunctie is bagger, gebruik daarom Google als zoekmachine in combinatie van de site operator. Voorbeeld zoekstring: maliebaan utrecht site:overheid.nl
• Rapporten Centrale Inlichtingendienst 1919-1940
• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Digitale bronnen archeologie, huizen en andere gebouwen, bewoners etc 
• Verkaufsbücher (avstgoedboeken Duitse bezetter). Joden onteigende panden Tweede Wereldoorlog 
• Volkstellingen 1785 -1971

Geografisch per provincie [is nog in opbouw]

Drenthe:

• Kolonie van Weldadigheid namen bewoners 

Flevoland:

• Het Flevolands Archief oa vergunningen, persoonskaarten, eigendom en bezit

Friesland:

HisGis, Historisch GIS Fryslân : Historisch kaartmateriaal (kadaster 1832, florenen 1700) gekoppeld aan database-gegevens
Kadasterviewer
• Transcriptie verkoop kloostergoederen 1644

Gelderland:

• Bommelerwaard Regionaal archief Riviereland, hinderwet- en bouwvergunningen
• Bouwvergunningen  Regionaal Archief Nijmegen
• Historische Atlas Nijmegen met oa. eigenaren en bewoners.

Groningen:

• Groninger Archieven o.a panden, boerderijen, bouwdossiers, schepen en schippers plaatsen provincie Groningen.

Limburg:

• Gemeentearchief Kerkrade oa allerlei akten, bidprentjes, gezinskaarten
• Regionaal Historisch Centum Limburg oa bouw- en hinderwetvergunningen, memories, kadastrale kaarten 1811-1832 LImburg
• Rijckheyt  oa bidprentjes, notarisarchieven  van de gemeenten Brunssum, Gulpen-Wittem, Heerlen, Nuth, Simpelveld en Voerendaal

Noord-Brabant:

• Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) oa bouwtekeningen, hinderwetvergunningen, rechtbankarchieven, notaris en schepenakten plaats provincie Noord-Brant.
• Regionaal Archief Tilburg  oa bevolkingsregisters en veel andere bronnen.
• Regionaal Historisch Centrum Eindhoven oa een scala aan bronnen staat online
• Westbrabants archief oa bouwvergunningen, notarisarchieven, etc Bergen op Zoom, Bergen op Zoom en hun regio

Noord-Holland:

• Regionaal Archief Alkmaar  oa Historisch kadaster Alkmaar en bouwvergunningen
• "Register van de Zeedyk genaamd den Zeeburg en Diemerdyk gelegen tusschen de steden Amsterdam en Muyden" - Anno 1741 Met vermelding van bewoners / perceeleigenaren
• Slaveneigenaren Amsterdam. Waar waren ze woonachtig toen de slavernij in 1863 werd afgeschaft.
• WestFries archief  oa. vergunningen. Huidige gemeenten Drechterland, Enkhuizen, Hoorn, Koggenland, Medemblik, Opmeer en Stede Broec

Overijssel:

• Historische Centrum Overijssel oa bouwdossiers Deventer en Zwolle

Utrecht:

• Archief Eemland oa bouwdossiers en -tekeningen Amersfoort, ontwerptekeningen, plattegronden
• Bronnen toegankelijk bij het Utrechts Archief oa bouwvergunningen, transportregisters etc
• Utrechts Documentatiesysteem (UDS) Documentatie.org monumentenzorg, bouwhistorie en cultuurhistorie
• Huizenonderzoek Utrecht portal eigenaren, bewoners, vergunningen, transporten en plechten etc.

Zeeland:

• Gemeentearchief Tholen oa bevolkingsregisters, weeskamers
• Gemeente Schouwen-Duiveland oa bouwvergunningen
• Zeeuwen Gezocht inwoners, hypotheken, kadastrale eigenaren, badgasten etc provincie Zeeland

Zuid-Holland:

• Haags Gemeentearchief oa bouwtekeningen, straatnamen etc 's Gravenhage
• Leiden Erfgoedregister beschermde monumenten en karakteristieke panden van Leiden en bouwtekeningen.
• Stadsarchief Rotterdam oa bouwtekeningen, Rotterdams Jaarboekje, etc
• Streekarchief Midden-Holland oa bouw- en hinderwetvergunningen. Bronnen gemeenten Gouda, Krimpen aan den IJssel, Krimpenerwaard, Waddinxveen en Zuidplas

Eric Hennekam

Onafhankelijk onderzoeker

Te vinden op Twitter